Celal Öcal
Savunmamızın son kısmını Sancakkale’deki bataryalar teşkil ediyordu
İZMİR, Birinci Dünya Savaşı’nda destansı bir vatan savunmasına sahne oldu. İzmir Körfezi’ne girmek isteyen İtilaf Devletleri donanması, karşısında Türk topçusunu buldu. Sancakkale Savunması, tıpkı Çanakkale Zaferi üzere savaşın seyrini değiştirdi. Şayet itilaf devletleri Sancakkale’yi geçip, mayınları temizledikten sonra İzmir’e girebilseydi ve oradan da Çanakkale’de başarılı olabilselerdi savaşın seyri çok daha değişik olacaktı. Artık Sancakkale’nin geçmişine ve kıymetine anlatalım…
***
1645 yılına kadar yabancı gemiler vergi ödemeden İzmir Limanına girer, serbestçe ticaret yapardı. Venediklilerle yapılan 24 yıl süren savaşta kasvete düşen Osmanlı idaresi yabancı gemileri kiralama teşebbüsünde bulundu. Gemi kaptanları yanıt bile vermeden limanı terk etti.
Bu durum üzerine Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa, Piri Reis’in haritasında Sancakburnu ismiyle anılan bölgeye, kale inşa ettirdi. (1656) Kaleye periyodun en güçlü topları yerleştirildi. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde “KAL’Aİ SANCAKBURNU” isminin yazılı olduğu kalede “demir kapaklı yetmiş adet Balyemez ve Çultutmaz Şayka topları” bulunduğunu yazdı. Bu önlemin alınmasından sonra yabancı gemiler kalede dalgalanan bayrağımızı selamlamaya, gümrük vergisi ödemeye başladı. Yeni yapıldığı için Yenikale yahut kalede dalgalanan bayrak nedeniyle Sancakkale ismiyle anılmaya başladı. İzmir Körfezine giriş çıkış yapan gemilerin geçişlerini büsbütün denetim altına aldı, boğazkesen vazifesi yaptı.
Kaleye yerleştirilen toplar İzmir’i işgale yeltenenlere caydırıcı oldu.
1770’de Çeşme’de Osmanlı Donanmasını yakan İngiliz-Rus Filosu İzmir’e bir akın gerçekleştiremedi . Büyük Türk Amirali Cezayirli Gazi Hasan Paşa 1775 yılında Sancakkale’ye geldi.
Sancakkale’nin İzmir’in denizden girişine kazandırdığı hoşluk, birçok yabancı seyyahın yapıtına, ressamların tablolarına mevzu oldu.
II.Abdülhamid, Osmanlı İmparatorluğunun 15 bölgesini olarak kritik kıymetlendirdi, istihkam yaptırdı. İzmir Yeni Kale kıyı istihkâmları 1889’da onarıldı yüksek kalibre Krupp topları ile teçhizatlandırdı. Bu düzenleme ile Sancakkale merkezli tahkimatlar İzmir Hamidiye İstihkamı Hümayunu ismiyle anılmaya başladı.
Hamidiye istihkamları 1915 yılında İngiliz Fransız donanmasının İzmir’e yaptığı saldırıyı önlemede büyük hizmet gördü.
Sancakkale, İzmir’i savunma misyonunu son sefer 1. Dünya Harbi periyodunda yerine getirdi. Birinci Dünya Savaşı öncesi Osmanlı Harbiye Nezareti Çanakkale‘ye, İskenderun‘a ve İzmir‘e düşman çıkartması yapılabileceğini kıymetlendirdi ve yeni önlem aldı. İzmir’e denizden yapılan saldırıyı Bataryalarımız /Mayın hatlarımız /Batık gemi manialarımız / Işıldaklarımız /Askerimiz önleyecekti.
İzmir’de sabit vazife yapmakta olan Donanmamızın yaşlı gemilerinden Muin-i Zafer Korvetinin 1913 yılında toplarının sökülmesi kararı alınınca, bir kısım topları, Çanakkale Dardanos Tabyasına (Şubat 1915-Baykuştepe), bir kısmı da Kösten (Uzunada) Ada’ya yerleştirildi. (Muin-i zafer bataryası) İzmir Limanı kapatıldı. İnciraltı-Narlıdere çizgisine toplam 48 toptan oluşan 11 batarya yerleştirildi .
4-İzmir’i savunan bataryalarımız,mayın hatlarımız
Saunmamızın son kısmını Sancakkale’deki bataryalarımız teşkil ediyordu. İzmir’i işgale yeltenecek olan düşman Sancakkale’ye çok yakın dar su yolundan geçmek zorundaydı. Bu nokta da sahra toplarımızın ateş altında bulunuyordu.
5 Mart 1915 günü saat 13.40’da İngiliz harp gemileri HSM Triuph, HSM Hamshire, HMS Euryalus, HMS Swıftsure, HMS Theseus, Fransız Kleber, Rus gemisi Askold ve nakliye gemileri, monitörlerin bulunduğu İtilaf Donanması Yenikale istihkâmına ve İzmir tabyalarına, atak başlattı.
Aliağa, Reşadiye, Şakran bombalandı. Evvel 14 km, sonra 10 kilometre uzaklıktan uzun menzilli toplarla İzmir’e ağır atak yapıldı. Kale istihkâmlarınca birebir formda karşılık verildi.
İngiliz donanması Yenikale’yi de 3 saat bombaladı, 140’a yakın mermi atıldı. Maksatları, istihkâmları tahrip etmek, limanı ablukaya almak, hamleye açık bulundurarak, İzmir’in Alman denizaltılarının üssü olarak kullanılmasını engellemekti. Yenikale’de hasarın az ,bir şehit ve dört yaralı olduğunu bildirildi.
Kale bataryaları ile donanma ortasındaki top düellosu sırasında İzmir kenti ve civar halkı telaş göstermemiş bu görüntüyü seyretmek için deniz kenarına ve yüksek yerlere gitmişlerdi. (AHENK 20 Rebiyülahir 1333) Bu olayla ilgili olarak vilayetin resmî bildirimini yayımlayan gazete yedi yaralı verildiğini ve bir düşman torpil gemisinin batırıldığını yazdı .
6 Mart 1915 günü sabahı, İtilaf Donanmasının ağır bombardımanı başladı. Mayın arama ve tarama gemileri, zıhlı topçuların takviyesinde ilerledi, fakat Sancakkale topçusunun karşı ateşiyle işgalciler çekilmek zorunda kaldı. Bu harekâtta düşmanın bir mayın tarama gemisi batırıldı.
7 Mart 1915 günü İtilaf Donanması, Urla önlerinden Türk toplarının menzili dışından sabahtan geç vakte kadar bombardımana devam etti. Bir Fransız uçağı keşif uçuşu yaptı. İtilaf Donanmasının bütün gece sürdürdüğü top atışları ve mayın arama tarama teşebbüsleri ,bir sonuç vermedi.
7 Mart 1915 günü 285 bordo sayılı Okino isimli gemi mayına çarparak battı. HSM Triump isabet aldı. Mayın temizlemeye gece devam edilmek istendi fakat Yenikale ışıldakları engelledi.
8 Mart 1915 günü bombardıman bütün gün devam etti, bu sefer İtilaf Donanmasına beş bacalı Rus krüvözörü Askold da katıldı, Urla’yı bombardımana tuttu.
9 Mart 1915 günü de ataklar devam etti.
Aynı gün İzmir Müftüsü ve İttihat ve Terakki Partisi İzmir Katib-i Mes’ulü Mahmut Celal (Bayar) Beyefendi İzmir halkının şükranlarını bildirmek için Sancakkale’ye gitti, topçu askerlerine ikramlar dağıttı, morallerini yükselti.
İngiliz Amiral Rosslyn Wemyss, 9 Mart 1915 günü HSM Euryalus gemisinden gönderdiği ültimatomla Rahmi Bey’den İzmir’i teslim etmesini istedi. “İzmir bombardımanı hakkında haber veren 6 Mart 1331 tarihli İzmir Ahenk gazetesi Miladi 10 Mart 1915 tarihli Noya Press’den aldığı haberi şöyle verdi: Geçen cumartesi sabahı İzmir istikameti İngiliz deniz kuvvetleri tarafından bombalanmıştır. Harekâta 4 kruvazör ile 6 torpitobot katılmıştır.” Tıpkı gazete bu donanmada nakliye gemisinin bulunmasının İngilizlerin İzmir’e çıkartma yapmak istedikleri sonucuna varıyordu.
İzmir Valisi ve Meclis-i genel reisi Rahmi Beyefendi resmî bir beyanname yayımlayarak, kenti silahlı bir savunmaya hazırlamak için halkın tren yahut başka vasıtalarla İzmir’den iç kısımlara gitmesini istedi, lakin bu haber bir izdihama neden oldu. İzmir Valisi Rahmi Beyefendi kenti savunma önlemleri aldı. Tıpkı gün durumun nazikliğini takdir eden İzmir’deki ABD konsolosu harekete geçerek İngiliz Amirali Pierse ile gemisinde görüştü. Bir İngiliz kaynağına nazaran hücumun beşinci gününde, mütareke yeri arayan donanma temsilcilerinin ağır istekleri nedeniyle mutabakat olmadı, bunun sonucu olarak İzmir’e karşı olan deniz harekâtı sürdü.
İtilaf Donanması’nın İzmir’i denizden işgal saldırısı sırasında 87 tonluk İngiliz torpitobotu No 064 21 mart 1915’de, 535 tonluk İngiliz monitoru M30, 13 Mayıs 1915 günü İzmir Körfezindeki Türk bataryaları tarafından batırıldı.
1000 tonluk Fransız mayın döşeme gemisi Casabianca, 3-4 Temmuz 1915 İzmir Körfezinde döşediğimiz mayınlara çarparak battı.
Düşman filosu körfezde ilerleyip toplarımızın atış menziline girince güç duruma düştü. Bir kısım gemileri açtığımız ateşten, bir kısmı mayınlarımıza çarparak yara alarak battı. Düşman donanması kumandanı İzmir Valisiyle görüşme teklifinde bulundu. İzmir’i teslim etmesi karşılığında İzmir’in bir prenslik olacağını başına tekrar Rahmi Bey’in getirileceği söylendi. Bu teklife İzmir Valisi “Cayır cayır yakarım da İzmir’i size teslim etmem bu davranışınızla İzmir’deki Levantenlerin de hayatını tehlikeye atıyorsunuz” dedi. Görüşme sona erdi.
İzmir Valisi Rahmi Beyefendi İzmir’e yapılan bombardımanın Levanten nüfusa da ziyan vereceğini göstermek için Levantenleri Türk mahallelerine yerleştirdi. İşgalci filo kumandanına isterse İzmir’i bombalayabileceğini bundan Levantenlerin de ziyan göreceğini söyledi. Bu önlemlerimizi İngiliz donanması umursamadı. İngiliz filosu İzmir’i bombalamaya devam etti.
Sonuç almaları için İzmir limanının içine girmeleri, mayınlarımızı temizlemeleri gerekiyordu. Bataryalarımız, mayın çizgilerimiz buna müsaade vermedi. Gemileri tarafımızdan batırıldı. Artık İzmir Körfezinin içine giremiyor uzaktan bombalıyorlardı. Bu durumu önlemek için Bulgaristan’ın savaşa girmesiyle açılan Balkan yolundan gelen silah ve cephanelerden 17 toplu bir Avusturya-Macaristan topçu bataryasının Foça’ya yerleştirilmesi kararı alındı. Lakin yol yoktu bin bir zorlukla yol yapıldı batarya Foça’ya yerleştirildi. Bu önlemimiz sonucu düşman donanması İzmir Körfezinden büsbütün çekildi. İngilizler Uzunada’yı işgal etmiş, uçak pisti inşa etmiş, çadır hangar kurmuş hava üssü tesis etmiş, yerleştirdiği toplarla Urla’yı da ateş altına almıştı.
Uzunada’nın geri alınması için çıkartma operasyonu düzenlendi. Operasyonda Türk, Alman, Avusturya, Macaristan topçu bataryalarının büyük katkıları oldu. Urla ve Mordoğan’a yerleştirilen toplarla Uzunada ateş altına alındı.
6 Mayıs 1916 günü Karaburun kıyısındaki topçularımızın açtığı ateş sonucu iki İngiliz Monitörü batırıldı. Uzunada alındı.
Bu ortada İzmir’e hava saldırıları devam ediyordu. İzmir’de üç Tayyare Bölüğümüz misyon yapmaktaydı. Tayyarelerimiz Sisam, Sakız, Midilli adalarına keşif ve taarruz harekatlarında bulunuyor, İzmir semalarında kıyasıya hava muharebeleri oluyordu. Alman Plt.Hans Joachim Buddecke tek başına girdiği İzmir’deki hava muharebesinde iki düşman uçağını birden düşürmesi büyük memnuniyet yarattı. Ege Şahini unvanı çeşitli ikramlar verildi.
İzmir’deki idaremiz bir kısım Levanten ve Rumların içinde bulunduğu casusluk faaliyetlerine karşı gayret verdi.
Yüz on sekiz yıl evvel Mart 1915 tarihlerinde İtilaf Donanması İzmir’i denizden ve havadan bombaladı. Çanakkale deniz savaşından evvel birinci yenilgiyi İzmir’de aldı. 5-15 Mart 1915 tarihlerinde yapılan bu bombardımanda düşman donanması gemi kayıpları verince çekilmek zorunda kaldı. İşgalci filonun bir kısmı Çanakkale’de savaşına katılma buyruğu aldı ve orada da başarısız oldu. İzmir’i bombalayan HMS Triumph Çanakkale’de batırıldı. Lakin İtilaf Donanmasının İzmir Körfezini ablukası devam etti.
1333 YILI REBİYÜLAHİRİNİN 18.GÜNÜ (5 Mart 1915) İNGİLİZ VE FRANSIZ MÜŞTEREK GEMİLERİNDEN YENİKALE’YE ATILAN MERMİLERDEN MÜSTAKİL AĞIR TOPÇU EFRADINDAN TOP BAŞINDA ŞEHİT OLANLARIN RUHLARINA RIZAENLİLLAH FATİHA. Yazıldı.
Ne yazık ki bu büyük tarihi olay Sancakkale’de verdiğimiz büyük savunma 378 yıldır bilinmiyor.
Sancakkale’nin müze yahut ören yeri olarak halkın istifadesine açılmasını istiyoruz.
-BİTTİ-
