Sıtma, insanlara parazit taşıyan anofel cinsi dişi sivrisineklerin sokmasıyla bulaşıyor. Belirtileri ekseriyetle 1 ay içinde görülen hastalık ayrıyeten kan yoluyla, enjektör yahut iğnelerin ortak kullanımıyla yahut doğumda anneden bebeğe geçebiliyor. Dünyanın birçok ülkesinde “malarya” olarak da bilinen sıtmanın birinci semptomları pek çok sistemik viral hastalık bulgularına benzerken, baş ağrısı, halsizlik, karın ağrısı, yorgunluk, kas ve eklem ağrısı ile başlıyor.
Dünya Sıtma Günü’nün bu yılki teması “Sıtmayı sıfırlama vakti: yatırım, yenilik, uygulama.” olarak belirlendi. DSÖ’nün geçen yıl aralıkta yayımladığı “2022 Dünya Sıtma Raporu”na nazaran, 2021’de dünyada 247 milyon sıtma olayı tespit edildi ve sıtmadan 619 bin kişi hayatını kaybetti.
Dünya nüfusunun neredeyse yarısının sıtma riskinde olduğu 2021’de hadiselerin yüzde 95’i (234 milyon), ölümlerin yüzde 96’sı (593 bin) Afrika’da belgelendi. Sıtmadan en fazla etkilenen küme olan 5 yaş altındaki çocuklar, kelam konusu periyotta Afrika’daki tüm sıtma ölümlerinin yaklaşık yüzde 80’ini oluşturuyor.
Dünya genelindeki sıtma hadiselerinin yaklaşık yüzde 2’si Güneydoğu Asya, yüzde 0,2’si Amerika, yüzde 2,5’i Doğu Akdeniz ve yüzde 0,6’sı Batı Pasifik ülkelerinde tespit edildi.
YARISI 4 ÜLKEDEN
Nijerya (yüzde 27), Demokratik Kongo Cumhuriyeti (yüzde 12), Uganda (yüzde 5) ve Mozambik (yüzde 4) 2021’de toplam sıtma hadiselerinin neredeyse yarısının kayda geçtiği ülkeler, Nijerya (yüzde 31), Demokratik Kongo Cumhuriyeti (yüzde 13), Nijer (yüzde 4), ve Tanzanya (yüzde 4) ise sıtma kaynaklı ölümlerin yarısından fazlasının kaydedildiği 4 ülke olarak sıralanıyor.
Buna rağmen, dünya genelinde sıtma olayı bildiren ülke sayısı azalıyor. Hastalığın görüldüğü ülke sayısı 2020’de 108 olarak kaydedilirken, 2021’de 84’e düştü. Bu ortada, 10’dan az olay görülen ülke sayısı 2020’de 4 iken, 2021’de 25’e yükseldi.DSÖ, sıtma olaylarını sıfıra indiren El Salvador ve Çin’e 2021’de “eleme sertifikası” verdi.
TEDAVİ VE TEDBİRE ÇALIŞMALARI
Hafif bir sıtma hadisesinin önemli hastalığa dönüşmesini ve mevte neden olmasını önlemenin en tesirli yolu, süratli teşhis ve sıtma (antimalaryal) ilaçlarının tedavide kullanılması. Sıtma hastalarının sıhhat kuruluşlarında tavsiye edilen tedaviyi alması da epey değerli. DSÖ, Ekim 2021’de onayladığı sıtma aşısı “RTS,S/AS01”nin yaptırılmasını tavsiye ediyor.
İlaçlı cibinlikler, bilhassa son yıllarda Afrika’da sıtmayı önlemede en ucuz ve tesirli şahsî korunma sistemlerden biri olarak tercih ediliyor. Sahraaltı Afrika’da sıtma riski altındaki insanların yüzde 47’sinin altında uyuduğu ilaçlı cibinliklerin ortalama ömrü ise 3 yıl. Ayrıyeten ilaçlı cibinlik erişimine sahip nüfusun oranı 2018’de yüzde 57 iken, 2021’de yüzde 54’e düştü. Bu düşüşün nedeni olarak Kovid-19 salgınının, dağıtım imkanlarında yol açtığı aksaklıklar gösteriliyor.
Türkiye’de, Sıhhat Bakanlığının çalışmalarıyla yerli sıtma bulaşı sona erdirildi ve 2010’dan bu yana yalnızca yurt dışı kaynaklı hadiseler tespit ediliyor.
AA
